Według tradycji benedyktyńskiej pierwszy kościół w Tuchowie został wybudowany Około 1079 roku. Był pod wezwaniem Matki Bożej Wniebowziętej. Miał być jak głosi tradycja poświęcony przez św. Stanisława Szczepanowskiego, biskupa i męczennika. Tradycja ta głosi również, że tutaj miał odbyć swoją mszę prymicyjną św. Jan Kanty. Kościół wzniesiono na wzgórzu zwanym “Lipie” – nazwa od gaju lipowego – po prawej stronie rzeki Białej.
Okres świetności kościoła Najświętszej Maryi Panny związany jest z rozwojem kultu Matki Bożej. Od 1597 roku miały tutaj miejsca nadzwyczajne zjawiska. Cuda, jakie dokonały się za sprawą Matki Bożej przyczyniły się do rozwoju ruchu pielgrzymkowego. Bardzo duża liczba odwiedzających tuchowskie sanktuarium spowodowała podjęcie decyzji o budowie nowego kościoła, któryby sprostał napływowi wiernych. Zadanie to było trudne i wymagało wiele wyrzeczeń. Świadczy o tym fakt, że nową świątynię budowano blisko 17 lat (1665-1682). Murowany kościół sanktuaryjny został konsekrowany pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława Biskupa i Męczennika, w dniu 8 września 1687 roku, przez biskupa krakowskiego Michała Oborskiego. W 1912 roku na środku dziedzińca, z myślą o liturgii odpustowej, wybudowano drewnianą kaplicę i ambonę. Obecnie została ona zastąpiona nową, wybudowaną w latach 1979-1980. Sanktuarium Matki Bożej Tuchowskiej zalicza się do tzw. sanktuariów ponadregionalnych (tj. znanych daleko poza granicami diecezji). Jest to jedno z najstarszych i najliczniej odwiedzanych sanktuariów w południowo – wschodniej Polsce.
Obraz Matki Bożej Tuchowskiej
Obraz ma wymiary 52 x 44 cm, namalowany jest na desce lipowej tłustą temperą na podkładzie kredowym. Przeprowadzone badania historyczne dowodzą, że w połowie XVI wieku Benedyktyni sprowadzili go do Tuchowa. Tym samym nie potwierdzone zostały przypuszczenia dotyczące pochodzenia obrazu z Węgier. Z całą pewnością obraz powstał w polskiej szkole malarskiej Bodzentyna w latach 1530-1540. Tło wizerunku Maryi stanowią motywy postaci. Na lewym ręku Madonna trzyma dzieciątko Jezus, zaś w prawej dłoni kwiat róży. Głowy obu postaci otoczone są złotymi nimbami. Pan Jezus prawą ręką trzyma na umieszczonej w środku obrazu niebieskiej kuli. Jest ona czymś więcej niż jabłkiem królewskim – symbolizuje ziemię lub nawet wszechświat. Nad tym globem umieszczony jest krzyż, który przypomina o odkupieniu. Lewa ręka Dzieciątka wyciągnięta jest w geście błogosławieństwa. Ewentualnie można to interpretować, jako serdeczne zaproszenie. Autor tego obrazu pozostaje nieznany. Warto podkreślić jednak fakt, iż XVI-wieczny artysta, malując dzieło, już wyposażył postacie w korony. Zachowały się one i są eksponowane w muzeum Sanktuaryjnym.
Rozpoczęły się, zatem starania o ogłoszenie obrazu cudownym i uzyskanie pozwolenia na tzw. koronację koronami papieskimi. Aby można było tego dokonać musiało zostać stwierdzone nadzwyczajne działanie Matki Bożej przez ten obraz.
W tym celu powołano odpowiednią komisję. W dniu 12 VI 1641 roku komisja wystosowała pismo do księży proboszczów prepozytury tarnowskiej (było ich 18) z prośbą, by ogłosili ludziom o planowanych badaniach; kto jakiego doznał cudu za pośrednictwem Matki Bożej Tuchowskiej. Klasztorne księgi bardzo szybko wypełniły się nadzwyczajnymi relacjami.
1 lipca wyznaczono dniem, kiedy komisja miała przesłuchać osoby, które doznały jakiegoś cudu. Przesłuchanie rozpoczęło się nabożeństwem. Osoby te musiały złożyć swoje zeznania pod przysięgą. Protokół przesłano do kurii diecezjalnej. Badania zostały potwierdzone przez ówczesnego ordynariusza, bpa Tomasz Oborskiego, pismem z dnia 27 VI 1642 roku. W ten sposób obraz Matki Bożej Tuchowskiej został uznany za cudowny.
Decyzja ta przyczyniła się do jeszcze większego kultu. Myśl o koronacji nasiliła się z chwilą ogłoszenia roku jubileuszowego (8 XII 1903 – 8 XII 1904 roku) w związku z 50-leciem dogmatu o Niepokalanym Poczęciu NMP.
W dniu 22 IV 1903 roku została wyznaczona komisja, której celem było zbadanie zaistniałych w ostatnich latach cudów. Na posiedzeniu 3 VII 1904 roku kapituła watykańska wyraziła zgodę na koronację obrazu.
Klasztor Redemptorystów w Tuchowie
Kult Matki Bożej w Tuchowie rozwijał się w dynamicznym tempie. Rzesze wiernych coraz liczniej przybywały do sanktuarium. Zwiększyły się, zatem potrzeby religijne wynikające z dużej ilości pątników. Niestety dotychczasowi opiekunowie sanktuarium benedyktyni z przyczyn politycznych w 1816 roku opuścili to miejsce. Problem, zatem był duży. Oczywistym faktem było znalezienie odpowiedniego zgromadzenia, które opiekowałoby się sanktuarium i przybywającymi tak licznie pielgrzymami. Sami księża diecezjalni nie byli w stanie zapewnić odpowiedniej opieki, ponieważ wzrost kultu maryjnego był ogromny.
Za staraniem mieszkańców Tuchowa i okolicy, którzy już 9 listopada 1890 roku skierowali prośbę do biskupa tarnowskiego Ignacego Łobosa, a także przy jego osobistym poparciu, władze naczelne Zgromadzenia Redemptorystów w Rzymie wyraziły 21 grudnia 1892 roku zgodę na objęcie sanktuarium. Władze państwowe w Wiedniu wydały zezwolenie 21 czerwca 1893 roku na oddanie w zarząd redemptorystom kościoła Matki Bożej w Tuchowie. Dnia 26 kwietnia 1894 roku przybyło tu dwóch zakonników o. Antoni Jedek i brat Jan N. Grala – aby rozpocząć prace duszpasterską w sanktuarium.